Er stond toch echt met grote letters boven dat de tekst uit een liedboek kwam en ten overvloede volgde de opgave van de melodie. Maar toch drong niet tot me door wat dat betekende tijdens het bestuderen van ‘tekst 2.1’ in de syllabus Literatuur en Maatschappij in het eerstejaars werkcollege Renaissance aan de Universiteit Utrecht (1988): Bredero maakte ‘Arend Pieter Gijsen’ om te zingen. En dat zingen kan nu nog steeds.
Dat kwartje viel pas jaren later, toen ik toevallig de opname van Camerata Trajectina hoorde. Daar werd ‘Arend Pieter Gijsen’ nog een stuk leuker en vooral ook levendiger van. Het boerenfeest, de zwierigheid van de kleding, het mini-liefdestafereeltje, de knokpartij en het ‘Waterlandse’ dialect komen voor mij pas echt tot leven bij het beluisteren, veel meer dan bij alleen (stil) lezen. De tekst past ook perfect op de melodie: het is natuurlijk geen toeval dat bij de zin ‘Maer Kloens die stack’ het woordje ‘stack’ op een plek in de muzikale regel staat waar een zanger nadruk op die fatale messteek kan leggen.
De melodie die Bredero koos, ‘'t Waren twee Gebroeders stout’, kennen we al uit de 16e eeuw; in de Nederlandse Liederenbank staan 38 verschillende liedjes op deze deun. ‘Arend Pieter Gijsen’ zorgde voor verse populariteit. Vondel schreef er zijn ‘Niew Lietgen van Reyntgen de Vos’ op en tot in de 18e eeuw vinden we nieuwe teksten.
Meerdere auteurs lieten zich ook door Bredero’s verhaaltje inspireren: het gaat vaak over boeren en dronkenschap - en dat loopt zelden goed af. Sommige liedjes zijn in een vergelijkbaar dialect geschreven. Zo staat er in het liedboekje Stootkant of nieuwe-jaars-gift, aan de Amstelsche jonkheidt uit 1655 een over Krielis, die met Jaap, Piet, Gijs en ‘ongze Mieles’ eens op die wijs ‘zingkt’ over boeren, drank, vrijage. Afijn, het eindigt ook daar in een vechtpartij. Er zitten heel wat grappige liedjes bij, waarin Bredero’s tekst vaak nog een beetje doorschemert. Zodat ik het aan hem te danken heb dat ik nu al een half uur liedjes op die melodie zing (sorry, buren).
Verantwoording
De opname van ‘Arend Pieter Gijsen’ door Camerata Trajectina is te beluisteren via de Nederlandse Liederenbank: http://www.liederenbank.nl/liedpresentatie.php?zoek=506422&lan=nl
De tekst van ‘Arend Pieter Gijsen’ in de DBNL: https://www.dbnl.org/tekst/bred001groo01_01/bred001groo01_01_0438.php
Alle liedjes op deze melodie in de Nederlandse Liederenbank: http://www.liederenbank.nl/resultaatlijst.php?zoek=4196&actie=melodienorm&sorteer=jaar&lan=nl
Het lied in de Stootkant of nieuwe-jaars-gift, aan de Amstelsche jonkheidt (1655): https://www.dbnl.org/tekst/_sto003stoo01_01/_sto003stoo01_01_0087.php#_sto003stoo01_0087
Afbeelding:
Mijn aantekeningen bij ‘Arend Pieter Gijsen’ in een exemplaar van de syllabus Literatuur en Maatschappij uit het eerstejaars werkcollege Renaissance (RU Utrecht, Instituut De Vooys, niet gedateerd: gebruikt in collegejaar 1988-1989)
Martine de Bruin (1969), neerlandicus, is sinds 1995 verbonden aan het Meertens Instituut van de KNAW. Hier werkte ze als medewerker, later coördinator, van de Nederlandse Liederenbank aan verschillende projecten over de Nederlandse liedcultuur, van het Wilhelmus en zestiende-eeuwse liederen in het algemeen, tot straatliederen en smartlappen.