De naderende Kerstmis en jaarwisseling bieden een goed moment om terug te blikken werpen op een van mijn topevenementen dit jaar, de “Brederoweek” aan de Universiteit van Wrocław, in het bijzonder de opvoering van Bredero’s Klucht van de meulenaer, maar dan op z’n Pools.
Godzijdank! Wat een opluchting: het is uiteindelijk begonnen! - dat was mijn eerste gedachte ’s avonds op 21 april toen de acteurs op het podium kwamen. En de volgende was: wat ben ik trots op onze studenten! Na urenlange repetities, gesprekken, problemen die moesten worden opgelost, hebben we onze Tulpjes (de toneelgroep van de studenten Nederlands aan de Universiteit van Wrocław) weer op het podium! Deze keer met een zeventiende-eeuwse Klucht van de meulenaer in de Poolse adaptatie voorbereid door hen zélf. Ongelooflijk hoe hard ze hadden gewerkt aan scenario, regie, decor, kostuums, muziek. De weg naar het succes was niet makkelijk! Toen ik de tweede repetitie bijwoonde, had ik er (ik geef het met schaamte toe) twijfels over. Maar elke week betekende ook een grote vooruitgang en het uitstekende effect van hun zwoegen kon men op de première bewonderen. Om eerlijk te zijn, werd er onder dit harde werk ook veel gelachen, hoewel het ook voorkwam (niet vaak, maar toch) dat de regisseur en scenarioschrijver Krzysztof Grabowski (toen derdejaars student) zijn cast (7 meisjes!) met harde stem tot de orde moest roepen. De vrouwelijke kracht en solidariteit kon men trouwens in de Wrocławse adaptatie voelen. Alle rollen werden, anders dan in het klassieke Griekse theater, door vrouwen, dubbel bezet (behalve Trijn die door één actrice werd gespeeld). Bovendien, hoewel molenaar Piet het hoofdpersonage leek te zijn, werd in de Wrocławse interpretatie de rol van vrouwen (vooral Trijn) in de handeling sterker geaccentueerd dan in het origineel. Ook de moraal van het stuk werd getransformeerd: men benadrukte de rol en invloed van vrouwen op het leven. Het bleek dat juist vrouwen het lot van mannen bepalen en er leiding aan geven. Vrouwen hebben altijd gelijk hoewel mannen denken dat juist zij het beter weten. Ze vergissen zich dus heel erg!
Wat was er nog anders en nieuw in de Wrocławse adaptatie? De eerste scéne toonde een drukke straat van vandaag, vol voorbijgangers waaronder ook al Bredero’s personages. Sommigen haastten zich ergens naartoe, sommigen stopten en begroetten elkaar. Zijn er misschien tegenwoordig een Trijn, Aeltje, Piet en Joost onder ons? Deze indruk werd versterkt ook de moderne, Poolse spreektaal met jeugdjargon, die de taal van de zeventiende-eeuwse Amsterdamse straat imiteerde.
René van Stipriaans biografie over Bredero heeft De hartenjager als titel en de reacties van het Poolse publiek tijdens de opvoering bewezen dat de oude Nederlandse dichter veel Wrocławse (en niet alleen vrouwelijke) harten had “bejaagd”. Ik verbeeld me dat hij in de toeschouwersruimte zat en vraag me af of het geactualiseerde verhaal bij hem in de smaak zou kunnen vallen. Nu, hij toonde in zijn werken toch vaak dat de schijn bedroog en alles anders kon zijn dan het op het eerste gezicht scheen. Met de klemtoon op de visie van de vrouwen werd een link gelegd naar de moderne problematiek, naar de straten van verschillende wereldsteden, waar demonstranten weer voor vrouwenrechten moeten gaan pleiten. Misschien zijn dus de veranderingen die resulteren uit een andere tijd en plaats: Wrocław in de eenentwintigste eeuw en de nieuwe, moderne interpretatie, gewoon “naar de geest” van Bredero? Hij vond immers dat de literatuur moest transformeren, verschillende vormen aannemen: ’t kan verkeeren!
Joanna Skubisz is als adjunct verbonden aan de Erasmus Leerstoel voor Nederlandse Filologie aan de Universiteit van Wrocław (Polen). Zij is gepromoveerd op een proefschrift over de Nederlandse emblematabundels uit de zeventiende eeuw in de collectie van de Universiteitsbibliotheek Wrocław. Haar hoofdinteressegebieden betreffen vooral de Nederlandse cultuur en letterkunde van de vroegmoderne tijd en de relaties tussen Silezië, Polen en Nederland in die periode.